Kiek ‘ns doa, kiek ‘ns doa, Heële wilt inne Korte Jan

‘Is dit een grap, of om te huilen?’, zingt Herman van Veen in het lied ‘Waar blijft de tijd? Ik moest eraan denken toen ik las over het op zich sympathieke voorstel van de Heerlense ondernemer Maurice Oostwegel en de reactie van de Heerlense gemeenteraad daarop. Als we al aan het eind van deze maand waren beland, zou ik zekerheid hebben over het antwoord op de vraag. Nu is er vooral verwondering, verbazing, vermaak en ja, ook wel wat verontwaardiging.

Links: zicht op de ON I met de Lange Jan en Lange Lies. (Marcel Put) Rechts De Lange Jan gesteund door twee van de kinderen Hendriks kort voordat hij werd opgeblazen. 2e prijs in de door het Limburgs Dagblad uitgeschreven fotowedstrijd, maker mevr. Hendriks. (Familie Hendriks)

De Lange Jan, ’t Lang Lies en ik

Laat ik vooropstellen: ik ben trots op het Heerlense verleden. Daar maakt de Lange Jan, en ook zijn maatje Lange Lies, ontegenzeggelijk deel van uit. Ze waren in mijn jeugd het noordelijke behang van mijn leefwereld. Ze stonden hemelsbreed op nog geen 500 meter van mijn huis. Ik zag ze vallen toen ik 13 was, gezeten op de doellat van ons voetbalveld op het terrein van de voormalige steenfabriek aan de Meezenbroekerweg. Zoals zo velen ben ik toen een brok beton van de Lange Jan gaan halen, dat mijn moeder in een onbewaakt moment heeft weggegooid, samen met een sigarendoosje waarop Boudewijn de Groot zijn handtekening had gezet in ruil voor een sigaar, die we samen hebben gerookt. ’s Avonds was ik een van de tienduizenden die Lange Jan te grave droegen. In 2013 heb ik naar aanleiding van zijn 75e verjaardag zijn geschiedenis geschreven voor het historisch blad Het Land van Herle. Vorig jaar heb ik hetzelfde gedaan voor ’t Lange Lies in mijn boek Parkstad Prima Donna’s. 101 levensverhalen van bijzondere Parkstadvrouwen. Lange Jan en zijn Lies zijn voor mij echte Heerlenaren, mijn stadgenoten.

Van Links naar rechts: woontorens Meccanoo (bron: Architectenweb.nl); kunstwerk Dans van Lange Jan en Lange Lies (afb. Jean-Michel Crapanzano) en artist impression van de Korte Jan op de rotonde Kloosterweg (foto: Maurice Oostwegel)

D'r Lange Jan, ’t Lang Lies en Heerlen

Gedurende hun leven hoorden ze bij onze stad. Ze pasten erin, want ze hadden een functie en maakten onlosmakelijk deel uit van het complex van de Oranje Nassau I. Er is in de jaren zeventig geprobeerd hen voor sloop te behoeden, maar wat moet je met twee eenzame immense schoorstenen, die veel onderhoud vragen en waar je nauwelijks een alternatieve bestemming voor kunt vinden? Dus werden ze opgeblazen. Lange tijd waren Wiel Knipa’s Lange Jan Marsj en enkele andere carnavalsliedjes waarin Lange Jan werd genoemd en natuurlijk de talloze foto’s waarop de Heerlense reuzen stonden, de enigste herinneringen aan het Heerlens icoon.

In 2002 kwam de inmiddels wereldberoemde architect Francien Houben met een ontwerp voor twee woontorens op het Burgemeester van Grunsvenplein. Het plan kreeg geen goedkeuring. Naast het belastingkantoor aan de Kloosterweg kwam er een Lange Jan park, op de plek waar de top van de Lange Jan per ongeluk terecht kwam na zijn ‘verkeerde’ val. Over Lies hoorde je minder. Zij leek vergeten, zoals zo veel vrouwen in onze geschiedenis.

Zo’n 10 jaar geleden bracht kunstenaar Jean-Michel Crapanzano beide Heerlense grootheden weer enigszins tot leven met zijn project en installatie ‘De dans van Lange Jan en Lange Lies’. Twee 8 meter hoge lichtbundels, Jan en Lies verbeeldend, die als dna-strengen om elkaar heen draaien. Er wordt al ruim tien jaar naar de juiste plek voor het werk gezocht. Eind 2015 waren Jan en Lies ook door middel van twee lichtbundels weer even te zien tijdens de week van Serious Request. En nu is er dan het idee van de Heerlense ondernemer Maurice Oostwegel om een kleine Lange Jan (27 meter) op de rotonde bij de Kloosterweg te plaatsen en het genereuze voorstel dat uit eigen zak te betalen.

Het beeld van Barbara en Pancratius van Michel Huisman op de rotonde aan de Kloosterweg (foto's: Marcel Put)

De reacties op het voorstel voor Korte Jan

„Soms komt er iets voorbij waar je niet lang over hoeft na te denken”; „Ik kan me niet voorstellen dat iemand hier tegen is, het past in deze tijd”; „Het is zeker een vooruitgang, want nu steekt op de rotonde alleen een hoop stro de lucht in”; ,,het is niet gepast een gegeven paard in de bek te kijken”, zijn enkele reacties uit een enthousiaste Heerlense gemeenteraad, die unaniem voor het plan is.

Ik ben blij dat de verantwoordelijke wethouder deze bestuurlijke euforie enigszins tempert door te verwijzen naar het op plaatsing wachtende kunstwerk van Crapanzano. Tevens ontkracht hij de opvatting dat op de rotonde aan de Kloosterweg enkel stro in de lucht steekt. De begroeiing is inderdaad niet zo handig, maar het beeld van Michel Huisman op die rotonde symboliseert wel wat de kunstenaar met het Maankwartier niet is gelukt, namelijk een verbinding maken tussen Heerlen-Noord en Heerlen-Centrum/Zuid. De Heilige Barbara, beschermvrouw van de mijnwerkers uit kolonieën, die grotendeels ten noorden van de spoorlijn lagen, die de jongeling Pancratius, patroonheilige van de centrumparochie, omarmt en beschermt. Volgens Oostwegel kan dat beeld blijven staan, als zijn Lange Jan er maar bij kan.

Korte Jan en ik

Ik heb slecht nieuws voor het raadslid dat zich niet kon voorstellen dat iemand tegen Oostwegels plan en aanbod is. Ik ben er faliekant tegen. Ten eerste vanwege de hierboven al genoemde andere kunstwerken, dat van Huisman dat nu op de rotonde staat en dat van Crapanzano dat hopelijk snel een plek krijgt. Ten tweede vind ik het geen goed idee om een veel kleinere versie van de Lange Jan te maken. Het is een surrogaat van niks. Ja, we zullen er wel aan wennen, maar het is een ‘Korte Jan’. Bovendien staat die pijp dan helemaal op zich, los van het complex waar de Lange Jan ooit deel van uitmaakte. Het is een 27 meter hoge kunstschoorsteen, een fallussymbool, de ‘Harde van Heerlen’, de Pieëp va Parksjtad’, d’r Sjtieëve va Sjandele. Ondanks zijn lengte zal Korte Jan niet echt een icoon aan de horizon zijn, omdat hij in een soort van kuil staat. Ook is er de vraag van het onderhoud. De pijp zal gegarandeerd een ideaal canvas zijn voor graffiti-artiesten, die niet allemaal werk maken dat Korte Jan zal sieren. Betaalt de heer Oostwegel ook het onderhoud van zijn cadeau? Of draaien de Heerlenaren daarvoor op? Een geschenk waar hij bovendien voorwaarden aan stelt. Het moet er snel komen anders is het van de baan. Mijn ervaring is dat je, in tegenstelling tot wat een raadslid zei, met dat soort giften heel erg op je hoede moet zijn.

Tot slot is er de aanleiding voor het plan van de ‘herrijzenis’ van een kortere Lange Jan: de claim van de heer Oostwegel dat de 4 meter lange trapkooi die hij bezit afkomstig is van de Lange Jan. Is die bewering al onderzocht? Hoe zeker is het dat dit stuk metaal inderdaad van de Lange Jan is? Er zijn wel vaker ‘historische stukken’ opgedoken die dat later toch niet bleken te zijn.

Mijn tegenvoorstel

De Korte Jan is een idee dat goed lijkt als je 20 bier op hebt. Totdat je de volgende dag wakker wordt en je een tatoeage op je voorhoofd blijkt te hebben laten zetten. Het is het tegengestelde van een eerbetoon aan de koempels. Nog afgezien van het feit dat de Lange Jan weinig met de kolenproduktie te maken had, is de Korte Jan een karikatuur van de echte Lange Jan.

Mocht de gemeente desondanks besluiten Oostwegels geschenk in dank te aanvaarden, kan ik nu al zeggen dat ik er als bewoner van de GMS-wijk alles aan zal doen om de plaatsing van deze Korte Jan tegen te gaan. Dat betekent desnoods ’s nachts de geplaatste betonbekisting slopen of met een afbouwhamer gestorte fundamenten beschadigen. Om een dergelijke confrontatie te voorkomen en mijn nachtrust te garanderen, stel ik voor dat de dames en heren raadsleden en de heer Oostwegel, als ze dit project willen doorzetten, op zoek gaan naar een andere plek om dit paal-project te realiseren, want voor zover ik weet woont slechts 1 raadslid in GMS. Onze wijk herbergt al tal van voorzieningen waarvan bestuurders het bestaan altijd toejuichen, heel goed en zelfs noodzakelijk vinden, maar die ze niet in hun eigen leefomgeving willen hebben. Misschien is daarom het nieuwe Raadhuisplein een goed alternatief, aangezien de inrichting daarvan toch wordt herzien en onze lokale bestuurders dan iedere keer als ze naar hun werkplek gaan, zien waar ze zo enthousiast over waren. Het bedrijventerrein van de heer Oostwegel lijkt mij ook een goede optie. Het is tenslotte zijn idee. Bovendien is een grote (nep)schoorsteen daar ook op zijn plaats.

Maar laat ik tot slot mijn verontwaardiging in iets positiefs omzetten. Wat vindt u, meneer Oostwegel, raadsleden, koempels en burgers van Heerlen om het geld dat gemoeid zou zijn met de bouw van Korte Jan, te gebruiken om een replica van de ON I mijn te laten maken voor Madurodam? Dat zou ik een geweldig cadeau vinden. Voor Heerlen en voor Nederland. Zo kan heel Nederland, wat zeg ik, de hele wereld ons rijke mijnverleden en de trots van de Mijnstreek zien. Het is maar een idee.

Marcel J.M. Put