(Het ruikt naar Kristallnacht, uit: Kristallnaach van BAP)
Wereldproblemen. Het woord zegt het al: bijna ieder mens op onze aardbol heeft er last van. De een meer dan de ander. Dat verschilt bovendien per probleem. Corona raakte ons allemaal. De inflatie de armen erger dan de rijken. De klimaatcrisis Afrika en Zuid-Azië meer dan Noord-Amerika en Europa. Discriminatie raakt heteroseksuele blanke mensen nauwelijks. Antisemitisme treft alleen joden.
Dat is echter alleen op het eerste gezicht zo. Als je erover nadenkt wordt duidelijk dat we er uiteindelijk allemaal last van krijgen. Mensen uit Afrika trekken naar gebieden waar ze wel nog kunnen leven. Het klimaat verandert wereldwijd en dat zal nergens echt ten goede gaan. Zij die discrimineren vinden zichzelf een beter mens dan anderen en zullen dus blijven discrimineren. Als de ene groep is aangepakt, is de volgende aan de beurt. En ondertussen ‘verslinden’ ze elkaar om de macht. Dit soort processen zijn alleen te stoppen door in actie te komen. Anders ben je een konijn dat zittend op het midden van de weg in de koplampen van een aanstormende auto kijkt.
Het is op 9 november 84 jaar geleden dat de zelfbenoemde creme de la creme van de mensheid, de Teutoonse Ariërs, op bevel van hun Slavisch uitziende Führer, hun joodse medemens (en de rest van de wereld) een voorproefje gaven van wat de Europese joden te wachten stond: gruwelijk geweld, vlammende verwoesting en massale moord. Daarom schrijf ik deze week over antisemitisme en jodenhaat in Heerlen, vroeger en nu, want ook dit ‘wereldprobleem’ ging en gaat niet aan onze deur voorbij.1
Geen nationalisten
Aan het eind van de negentiende eeuw was Heerlen nog een rustig dorp van pakweg 5.000 inwoners. Het idee van nationalisme, dat je trots bent op je land, ervoor wil vechten en desnoods sterven, omdat jouw land het beste is, had hier niet echt wortel geschoten. We hoorden wel bij het Koninkrijk der Nederlanden, maar waren een uithoek en hadden meer grenskilometers met België en Duitsland dan met de aangrenzende Nederlandse provincies Noord-Brabant en Gelderland. Er werd met Duits geld betaald en je hoorde meer Duits en dialect dan Nederlands. Van Nederlands nationalisme was geen sprake.
In de grote Europese landen kreeg het nationalisme in die tijd een extra dimensie: het antisemitisme. Joden konden immers geen goede staatsburgers zijn, omdat ze uiteindelijk alleen hun god zouden dienen.2 In Frankrijk was er de geruchtmakende Dreyfus-affaire, waarbij een joodse legerkapitein van spionage voor aartsvijand Duitsland werd beschuldigd. Volledig onterecht, zo werd al vrij snel duidelijk. Toch verdeelde de zaak Frankrijk tot op het bot.
… maar wel antisemieten
Voor de natie Nederland liepen de mensen uit Heerlen en omstreken dan misschien niet zo warm, het antisemitisme, een christelijke erfenis, smeulde als een veenbrand en laaide op door de ontwikkelingen in het buitenland. In de Limburger Koerier schreef in de jaren negentig een zekere Derckxz een column getiteld ‘Spelden’. De Limburger Koerier (LK) was toen de grootste krant in de regio met ongeveer 20.000 abonnees. Deze Derckxz was een ‘vroege’ complotdenker. De (vermeende) samenzwering waar hij jarenlang helemaal op los ging was die van socialisten-leiders en joden. In zijn teksten gebruikte hij woorden als ‘joden-kliek’, zijn joden woekeraars en profiteurs en beweerde hij dat de joden het socialisme financierden. Derckxz’ column beslaat anderhalve kolom op de voorpagina van het tweede blad van de krant en had dus een prominente plaats.3
Derckxz was niet de enige die de joden in de LK zwart maakte. Ook redacteur Th. Vianen, de man die later over de miststanden in de Mijnstreek schreef, getuigde in de twee decennia na Derckxz van dezelfde opvattingen.
Alhoewel het doorgaans veel geschreeuw en weinig wol was, bleek door de gestage groei van het aantal abonnees dat de mensen uit de omgeving blijkbaar geen moeite hadden met het antisemitisme van de Limburger Koerier. Dit is waarschijnlijk ook de verklaring voor het omstreeks 1905 in omloop komen van een anti-semitische prentbriefkaart. Er was een markt voor. Helaas was Heerlen en omstreken geen uitzondering. In heel Europa werden de joden lastiggevallen, bespot en vernederd. Tot dan alleen in woord en beeld.
N.a.v. een gebeurtenis in Berlijn waarbij een kleine Joodse man genaamd Cohn (Cohen) het mikpunt van spot was, werden er liedjes geschreven en ansichtkaarten gemaakt. Het verhaal werd aangepast, verandert en nagespeeld. Op deze prentbriefkaart zien we de versie waarbij de kleine Cohn (geen jongetje, maar een man) wordt gearresteerd. Hier brengen marechaussees te paard hem naar het bureau in de Geleenstraat via de Emmastraat. Waar de muur staat is nu het Pancratiusplein. Ze lopen ter hoogte van 'De Kromme Toeter'. De kaart dateert van omstreek 1905. Zie voor meer informatie: https://de.wikipedia.org/wiki/Der_kleine_Cohn#Anlass
Poels remt de Limburger Koerier
De Eerste Wereldoorlog en de stormachtige ontwikkeling van de mijnindustrie in de regio zorgden voor een klimaat waarin het antisemitisme weinig weerklank vond. Dat veranderde begin jaren dertig. Onder hoofdredacteur Hugo van den Broeck was de toon van de Limburger Koerier weliswaar subtieler maar even antisemitisch als bij Derckxz en Vianen.4
Het blad was met 60.000 abonnees het grootste katholieke dagblad van Nederland, maar had inmiddels ook concurrentie van De Limburger en het Limburgs Dagblad. Laatstgenoemde was de krant die in 1919 tot stand kwam door toedoen van Henri Poels. Hij en andere geachte katholieke voormannen waren fel gekant tegen de discriminatie van joden.
Van den Broeck moest oppassen zijn katholieke lezers, maar vooral de katholieke geestelijkheid niet voor het hoofd te stoten. Hij deed dit onder andere door nieuws en toespraken met een anti-Joods karakter wel te plaatsen, maar dan van een kritisch ogend commentaar te voorzien. De manier waarop de nationaalsocialistische kernpunten in de tekst worden weergegeven (apart lettertype, duidelijker leesbaar) wijst er echter op dat dit de echte boodschap van de krant is (zie de afbeelding hieronder van een artikel uit de LK). Ook werden zakelijke geschillen waarbij joden betrokken waren in de kolommen van de LK in de antisemitische sfeer getrokken.5
Neutrale berichten
In de andere twee belangrijke kranten in de regio, De Limburger en het Limburgs Dagblad, was nauwelijks sprake van antisemitisme. Toch gingen ook zij wel eens over de schreef. In een artikel over de ‘Bidweek voor de bekering van mohammedanen en joden’ van 8 januari 1937 boden ze ruimschoots plaats voor de opvatting dat genoeg joden een bekering tot christen niet verdienden. Het Limburgs Dagblad schreef in 6 december 1939 dat er bij echtscheidingszaken vooral ‘Joodse procureurs’ betrokken waren. Dit was tegen het zere been van een joodse abonnee die zijn misgenoegen in een ingezonden brief kenbaar maakte. Dat zijn reactie werd geplaatst wijst erop dat de krant het boetekleed aantrok. In de LK bleef men echter voortdurend speldenprikken naar het joodse deel van de bevolking uitdelen.
De berichtgeving in de maanden na de Kristallnacht in de drie grote Limburgse kranten verschilde nauwelijks. Ze gaf de hardheid van de Nederlandse overheid ten aanzien van de Duits-joodse vluchtelingen weer. Wie niet de juiste papieren had en niet genoeg geld werd tegengehouden of teruggestuurd. De kranten ondersteunden de strenge handhaving van de immigratieregels. Het lot van de Duitse joden was daaraan ondergeschikt. Bovendien was de algemene mening dat Nederland niet zoveel vluchtelingen kon opvangen.
Ze zijn er weer
Door de gruwelen van de holocaust, de vereiste wederopbouw inspanningen, de Koude Oorlog en de toegenomen welvaart (in vooral de westerse wereld) ging het antisemitisme in Nederland net als in het Interbellum weer ondergronds. In de 21e eeuw waren er wel eens incidenten waarbij aanhangers van een of andere radicale islamitische beweging betrokken waren. Die konden echter niet op brede steun rekenen.
Anno 2022 is dat anders. De openlijke antisemieten zijn er weer en ze voelen zich veilig. Ik doel op Forum voor Democratie (FvD). De aanhangers van deze politieke partij slaan geen joden en andersdenkenden in elkaar, ze verbranden geen boeken en slaan geen winkelruiten stuk of steken synagogen in brand, zoals hun voorgangers in de jaren dertig deden. Maar ze zijn wel gestopt met zelf denken en dat is minstens even gevaarlijk. Hun leiders richten eigen scholen op en minachten de regels van ons staatsbestel. Ze verspreiden laster onder het mom van het recht van vrijheid van meningsuiting, een recht dat ze andere willen ontnemen zodra ze dat kunnen. De tribunalen-uitspraak van een van hen in de Tweede Kamer, een regelrecht dreigement aan het adres van een collega-volksvertegenwoordiger die het niet met hem eens was, gaf dat ondubbelzinnig aan. Daarnaast uiten Fvd-ers voortdurend onbewezen beschuldigingen. De wijsgeer Socrates zei het al: Wanneer het debat verloren gaat, is laster het instrument van de verliezer.
Ook in Heerlen?!
Ja, helaas. Deze openlijk antisemieten hebben sinds de laatste gemeenteraadsverkiezingen een vertegenwoordiger in het hoogste bestuursorgaan van onze stad: de heer Sascha Jacobs van Forum voor Democratie. Hij vindt dat de gemeente Heerlen zich moet uitspreken tegen de sancties die aan Rusland zijn opgelegd, omdat die niet in het belang van de Heerlense burgers zijn. Dit lijkt een sympathiek idee, zeker voor een gemeente waarin veel mensen moeite hebben de eindjes aan elkaar te knopen. Gelukkig heeft zijn partijleider zijn mond voorbijgepraat en weten we de echte reden om dit te willen. Baudet is blij met Poetin en wat hij doet. Volgens de Fvd-leider is de oorlog in Oekraïne op dit moment het meest hoopvolle op de wereld. Waarom vindt hij dat? Baudet gelooft dat Poetin voor een nieuwe wereldorde gaat zorgen. Dat is volgens Baudet (en onze Limburgse Fvd-raadsleden 6) nodig omdat de oude orde in handen is van een grotendeels joodse elite aangevuld met wat buitenaardse reptielachtige wezens (of zijn die twee toch gelijk aan elkaar?).
Dat van die reptielen is natuurlijk van de zotte en was 40 jaar geleden genoeg reden geweest iemand met zachte hand of desnoods in een dwangbuis naar een psychiatrische inrichting te brengen. Anno 2022 lijken de gekken echter de inrichting overgenomen te hebben en zijn er mensen die dit serieus nemen. Vermoedelijk is dit dan ook allemaal slechts provocatie en een rookgordijn.
Veel belangrijker is het te constateren dat een Nederlandse politieke partij die het woord democratie in de naam voert een buitenlandse dictator steunt. Een machtswellusteling die een zelfstandige democratische staat is binnengevallen, daar verwoestingen pleegt, burgers laat vermoorden en zijn eigen mensen onder valse voorwendselen de dood injaagt.
Waarom doet FvD dit? Zij hoopt dat door Poetin te steunen, de nieuwe wereldorde er niet alleen zal komen, maar dat hij de FvD ook vraagt of aanwijst daarin een rol te spelen. Dan komen de tribunalen en worden ongewenste elementen weggeruimd (waaronder de joden, de reptielen zijn allang naar hun ruimteschip ‘gebeamed’). En dan … ja, wat dan? Komt er dan net als in Rusland een ‘democratisch schrikbewind’ dat de aan vrijheid gewend zijnde Nederlanders onder de duim wil houden? Want denk maar niet dat we dan nog kunnen demonstreren. Blijkt de afkorting Fvd dan te staan voor Fan van Dictatuur?
DAT is de ‘nieuwe orde’ waar FvD voor staat! Haar mensen zitten al in onze vertegenwoordigende instituten. Wij hebben ze daarin gestemd. We moeten ze er ook weer uit halen. Daarvoor moeten we hun ware gezicht kennen. Dat laten ze gelukkig steeds meer zien.
Wees dus op uw hoede en denk goed na wie u bij een volgende verkiezing. uw stem geeft. DAT is in het belang van de burgers, en niet alleen van die van Heerlen.
Marcel J.M. Put
PS speciaal voor Sascha Jacobs: vergissen is menselijk. Je kunt altijd terug. Maar wacht niet te lang.
Noten: 1 Een historische beschouwing over de mogelijke oorzaken van het antisemitisme laat ik hier achterwege. Het gaat mij erom dat een dergelijk absurd denkbeeld (en daarmee bedoel ik dat je vindt een beter mens te zijn dan de ander op basis van weet ik wat en dat je daarom het recht hebt die ander te straffen, buiten te sluiten, ja zelfs te doden) als het om de joden gaat een probleem voor ons allemaal is en altijd is geweest. 2 Dit werd overigens in de eerste helft van de 19e eeuw in Nederland ook gedacht en gezegd over katholieken. Zij zouden uiteindelijk naar de paus luisteren en niet naar hun vorst. Nederlandse katholieken waren in de ogen van de protestantse machthebbers onbetrouwbare burgers en mochten daarom geen officiële ambten bekleden. 3 De trefwoorden ‘Derckxz’ en ‘joden’ geven in de kranten op de site van www.delpher.nl 20 treffers. 18 daarvan betreffen ’Spelden’, de column van Derckxz in de Limburger Koerier. De oudste is van 5 april 1893, de laatste van 5 februari 1898. De twee andere zijn artikelen uit het socialistische blad Recht voor Allen en zijn reacties op door Derckxz geschreven artikelen. 4 De in 1931 door uitgeverij Neerlandia aangestelde hoofdredacteur, Hugo van den Broeck, was een geradicaliseerde katholieke Vlaamse nationalist (die zich overigens wel tot Nederlander naturaliseerde). In Maastricht raakte hij langzaam in de ban van de Groot-Germaanse gedachte, ofwel Hitlers duizendjarige rijk. In het mei nummer van 1940 riep hij dan ook op tot ‘opbouw van een nieuwe wereld’. Toen hierop duizenden abonnees de krant opzegden (ondertussen waren de Zuid-Limburgers wel ‘echte’ Nederlanders geworden), wilde de uitgever Neerlandia hem ontslaan. Van den Broecks connecties met de NSB zorgden dat hij kon blijven. Hij leidde de krant tot 4 september 1944, toen hij onderdook omdat de Geallieerden Nederland bereikt hadden. Tot grote tevredenheid van de uitgever (die zijn inkomsten verzekerd zag) en van de bezetter. In 1941 kreeg Van den Broeck zelfs een nationaal-socialistische persprijs. 5 Naar aanleiding van zo’n bericht viel de redactie van de Volkskrant, toen het nationale katholieke dagblad, in artikel uit tegen de LK; zie Limburgs Dagblad, 2 maart 1935. 6 De Limburgse Fvd raadsleden vinden allemaal wat Baudet vindt, concludeerde Frans Pollux laatst terecht op basis van hun zwijgen over ‘Rusland-uitspraken’ van hun leider. 'Lekker makkelijk. Vinden wat de baas vindt, Frans Pollux, in: De Limburger, 19 oktober 2022.
Comments