Jan Leonard (Leo) Moonen wordt op 31 augustus geboren in wat dan Musschemigerbeek wordt genoemd. Afgaande op het latere woonadres van de familie Moonen ligt hun huis aan de westkant van de Schelsberg, onderaan bij de stoplichten. De huizen staan er nog steeds.

Leo is het eerste kind van Johannes Hubertus (Jan) Moonen en Maria Gertrudis Hubertina Bindels. Jan is arbeider. Bij de geboorte van hun tweede kind, Maria Rosalina, anderhalf jaar later (18 maart 1897), is Jan ‘radenmaker’ (wielmaker) van beroep. In korte tijd worden er in het gezin Moonen nog drie kinderen geboren: Franciscus Hubertus (23 mei 1898), Maria Barbara Hubertina (16 juli 1899) en Leonard Jozef (22 december 1900). Franciscus Hubertus wordt slechts drie maanden oud.


Van Musschemigerbeek naar bisschoppelijk paleis

Zoals in veel katholieke arbeidersgezinnen uit die tijd is de oudste zoon kandidaat om geestelijke te worden. Zo ook bij Jan en Maria Moonen. Op 2 april 1923, Tweede Paasdag, is het zover. In de kerk van de parochie waar hij is geboren en gedoopt, de Sint Pancratiuskerk, draagt Leo Moonen zijn eerste Heilige Mis op. De zondag erna doet hij dit in de rectoraatskerk aan de Sittarderweg, op een steenworp afstand van zijn ouderlijk huis. Veel missen zal hij in zijn carrière niet opdragen. Leo heeft een scherpe geest. Bisschop Schrijnen geeft hem opdracht zijn studies filosofie en theologie (het zogenaamde grootseminarie) weer op te pakken aan de Rooms-Katholieke Universiteit van Nijmegen.
In de jaren dertig wordt Leo secretaris van bisschop Lemmens, die in 1932 monseigneur Schrijnen is opgevolgd. Lemmens is fel tegen het nationaalsocialisme. Als de legers van Hitler ons land overvallen en bezetten, weigert de Limburgse bisschop iedere medewerking met de mannen van de Duitse leider. Hij roept de mensen in zijn bisdom op dit ook te doen. Veel lagere geestelijken en gewone gelovigen geven daaraan gehoor.

Oom Leo

De man die in de praktijk het katholiek Limburgse verzet gaat leiden, is Leo Moonen. Mijn collega Fred Cammaert, die promoveerde op het Limburgse verzet in de Tweede Wereldoorlog, omschrijft Moonen als ‘adviseur en leidsman van een groot deel van de georganiseerde illegaliteit’.
Voor ‘oom Leo’, zoals Moonen in verzetskringen wordt genoemd, is hulp bieden aan joden, onderduikers en vervolgden een christelijke plicht, een goddelijk gebod voor een gelovige. Dit zorgt soms voor innerlijk conflicten. Zoals in het geval van door het verzet voorgestelde executies van collaborateurs en verraders. Een enkele keer geeft Moonen toestemming. Meestal is hij echter, in combinatie met het gebod ‘Gij zult niet doden’, te bevreesd voor de wraak van de bezetter. Zo houdt hij de liquidatie tegen van de beruchte Roermondse Landwachter Holla, die zeker 60 mensen aan de nazi’s uitlevert. Ongeveer een derde van Holla’s slachtoffers overleeft de oorlog niet. Het is uitgerekend deze Holla die op 10 augustus 1944 bij de arrestatie van ‘Oom Leo’ betrokken is.
Kort daarvoor is door verraad een groot deel van de Limburgse verzetsleiders gearresteerd. Via onderzoek, marteling en ondervraging krijgt de bezetter meer bewijs voor Moonens rol in het verzet en wordt hij gearresteerd. Tijdens zijn verhoor bekent Moonen alles en geeft aan dat wat hij gedaan heeft het zijn plicht is. Eind augustus zit hij gevangen in kamp Vught.
Een week later staan de Geallieerden aan de Nederlandse grens. Kamp Vught wordt ontruimd en een deel van de gevangenen geëxecuteerd. De overlevenden worden naar de kampen in het oosten gebracht. Moonen gaat naar Sachsenhausen, bij Berlijn. Door de Russische opmars worden de gevangenen begin 1945 vandaar naar het westelijker gelegen Bergen-Belsen gebracht. Daar sterft Leo Moonen op 2 april aan typhus.


In herinnering

Op maandag 29 april 1946 wordt in de rectoraatskerk aan de Sittarderweg te Heerlen de eerste jaardienst gehouden voor Leo Moonen. Bisschop Lemmens is ook aanwezig. Kort daarna komen de initiatieven voor een blijvend eerbetoon. ‘De Vrienden van Leo Moonen’ spannen zich in een monument op te richten voor ‘een held, een heilig priester, een vurig patriot, zoals zij Moonen omschrijven. In heel de provincie worden er in de kerken collectes gehouden om geld bij elkaar te krijgen. In Roermond komt er in hetzelfde jaar nog een ‘Secretaris Moonenstraat’. In 1948 stuurt koningin Wilhelmina Jan Moonen een brief waarin ze zijn zoon omschrijft als ‘de ziel van het geestelijk verzet in Limburg en daardoor ook over het hele land.’
Eind jaren veertig krijgt Maastricht een Leo Moonenstraat in het Heugemerveld. De gemeente Heerlen besluit op 7 september 1953 de verbindingsweg tussen de Grasbroekerweg en de Sittarderweg, gelegen op zo’n 500 meter van Moonens geboorteplek, te vernoemen naar ‘haar zoon’ die zijn inzet voor de onderdrukten en vervolgden met de dood heeft moeten bekopen. De bekendmaking gebeurt op 17 september, de bevrijdingsdag van Heerlen.
Na een lange voorbereiding is twee jaar eerder op het Zwartbroekplein in Roermond door prins Bernhard het Limburgs Verzetsmonument onthuld. Het beeld, een werk van Charles Vos, toont een groep angstige mensen, die worden geleid door twee fier staande mannen, te weten Leo Moonen en Jan Hendrikx, de leiders van het Limburgse verzet.


De overige gezinsleden

Leo’s moeder heeft nooit geweten van de heldendaden en het tragische lot van haar zoon. Zij overlijdt in 1933, 70 jaar oud. Vader Jan is ongetwijfeld trots geweest op zijn oudste zoon, die zich in alle opzichten een goed katholiek heeft getoond. Misschien hebben de woorden van de koningin en het eerbetoon een beetje troost gegeven. De onthulling van het monument waarin zijn zoon een vooraanstaande plek krijgt, heeft hij echter nooit gezien. Ook van de Heerlense Leo Moonenstraat, in de buurt van zijn huis aan de Schelsberg 37, blijft hem onbekend. Hij sterft op 6 maart 1950, 84 jaar oud. Anderhalf jaar eerder begraaft hij nog zijn oudste dochter, Maria Rosalina.


Trouwde Leo’s jongste zus, Maria Barbara Hubertina, in 1950 alsnog met een zekere Greve? Als sterfhuis van vader Johannes wordt in 1950 namelijk aangegeven Schelsberg 37. In dat pand heeft dan H. Moonen een bakkerij. Woonde Hubertina met haar vader in het ouderlijk huis? Tussen 1938 en het einde van de oorlog is Schwartz partner in de bakkerij. Vanaf 1950 tot 1954 is het bakkerij Moonen-Greven en daarna heel kort bakkerij Wed. Moonen-Greve. Tot in 1962 wordt alleen de naam Moonen gevoerd. In dat jaar verandert dit opnieuw, nu in Moonen-Janssen-Greve. Vanaf september 1965 is het “Moonen’s bakkerij’. Een jaar later met de toevoeging ‘Th. Janssen-Greve’. Tot september 1987 blijft de zaak onder deze naam bestaan. Daarna heb ik er niets meer over kunnen vinden.
De benjamin van het gezin, Jozef Leonard, trouwde met Genoveva Emma Hubertina Maria Habets. Net als zijn ouders krijgen zij vijf kinderen, vier zonen en een dochter. Hij begint in 1935 naast het ouderlijk huis een slagerij. In 1965 verandert de naam ervan. In plaats van Slagerij J. Moonen, gaat zij Moonen’s slagerij heten. Kort daarna overlijdt Jozef Leonard. Zijn oudste zoon woont met zijn gezin in Ghana, de jongste met zijn vrouw in de Verenigde Staten. De overige twee zonen en dochter blijven in Heerlen. Zij zijn allemaal getrouwd en hebben kinderen. Emma, Jozefs weduwe blijft op Schelsberg 33 wonen. Wanneer zij is overleden, kon ik niet achterhalen.
Van Moonen’s slagerij aan de Schelsberg zijn er na mei 1971 in de pers geen sporen meer. Wel opent in mei 1974 een slager Moonen de deuren op Akerstraat 26. Is één van de drie in Heerlen gebleven kinderen in vaders voetstappen getreden? Misschien woonde of woont wel iemand van hen in de straat die naar hun dappere heeroom is genoemd. Ik hoor het graag.

Marcel J.M. Put


Heeft u opmerkingen, aanvullingen of vragen naar aanleiding van mijn verhaal? Mail me dan op info@ouweleem.nl

1 Limburger Koerier (LK), 8 maart 1919 en Kuyper, J. Gemeenteatlas van Limburg (Maasbree 1981) kaart Heerlen
2 LK, september 1895, 3.
3 LK, 18 maart 1897, 3.
4 Openarch.nl, Franciscus Hubertus, https://www.openarch.nl/rhl:a4177333-66f2-8e98-5e80-663d25fb95b9/nl en LK 26 mei 1898, eerste blad, 1 ; Maria Barbara Hubertina, https://www.openarch.nl/rhl:d70fd6d5-e526-46da-35fd-35299469837a en LK 27 juli 1899, eerste blad, 1 en Leonard Jozef, https://www.openarch.nl/rhl:7a6d3d83-0bc8-f263-4239-d5278797729b
5 Limburger Koerier provinciaal dagblad (LKpd), 28 februari, 3 en 3 april 1923, 5.
6 Limburgs Dagblad (LD), 2 augustus 1923,2.
7 https://nl.wikipedia.org/wiki/Guillaume_Lemmens
8 https://nl.wikipedia.org/wiki/Leo_Moonen
9 Wikipedia, Leo Moonen;
Gerrit Holla werd na de oorlog tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Zijn straf werd later verlaagd tot 18 jaar. Mij is onbekend hoeveel jaar hij daarvan uitgezeten heeft, maar waarschijnlijk was dat slechts 2/3, dat wil zeggen 12 jaar. Holla overleed in 1991 op 85-jarige leeftijd. Bronnen: Liempt, Ad van, Opsporingsdiensten joegen straalbezopen op het verzet, in: Historisch Nieuwsblad, 23 april 2013,
https://www.historischnieuwsblad.nl/de-jacht-op-het-verzet/ en Gemeentearchief Venlo, bidprentjes,
https://archief.venlo.nl/collecties/bidprentjes/zoeken/gerrit-holla
10 ibidem
11 Ibidem
12 LD, 26 april 1946, 2.
13 LD 9 augustus 1946, 2 en De Zuid Limburger, 31 augustus 1946, 4.
14 Gazet van Limburg (GvL), 10 augustus 1948, 2.
15 LD, 17 september 1953, 11
16 https://standbeelden.vanderkrogt.net/object.php?record=LI29ba
17 LD, 20 mei 1933, tweede blad, 3.
18 LD, 8 maart 1950, 6 en LD 15 juni 1948, 3
19 LKpd, 16 september 1938, 4; LD, 29 december 1962, 23, Nieuwjaarskrant; LD, 1 september 1965,17; LD, 5 augustus 1966, 4; LD, 8 september 1987, 4. Omdat er bij de bakkerij sprake is van H. Moonen gaat de schrijver van de Wikipediapagina over Leo Moonen er onterecht van uit dat Leo’s vader, Johannes Hubertus, bakker was. Het lijkt me sterk dat hij in 1938, hij was toen al 72, nog een bakkerszaak is begonnen.
20 LD, 7 mei 1935, 2e blad, 4.
21 LD, 4 januari 1974, 4.
22 LD, 30 november 1965, 9.Leo Moonen